7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesine göre, 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Bu bağlamda işverenine karşı kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai gibi işçilik alacaklarının tahsili amacıyla yahut işe iade talepli olarak dava açmak isteyen çalışanların dava açmadan önce mutlaka, adliyeler nezdinde kurulan yetkili arabuluculuk bürolarına dava şartı arabuluculuk kapsamında başvurmaları gerekmektedir. Bu başvuru yapılmadan açılan davalar esasa ilişkin herhangi bir inceleme yapılmaksızın dava şartı yokluğundan usulden reddedilecektir.
Dava şartı arabuluculuk başvurusunun ilgili adliye bünyesindeki Arabuluculuk Bürosu’na yapılmasının akabinde, Büro tarafından Arabulucular Sicili’ne kayıtlı ve işçi – işveren uyuşmazlıklarının çözümünde gerekli ilgili eğitimleri tamamlayan uzman bir arabulucu görevlendirmesi yapılacaktır. Anılan uyuşmazlığın çözümünde görevlendirilen uzman arabulucu, taraflar ile iletişim kurarak uyuşmazlığın tüm tarafları için uygun olan bir zamanda bir arabuluculuk oturumu planlayarak tarafları bu oturuma davet edecektir. Taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi durumunda toplantıya katılmayan taraf, son tutanakta belirtilir ve bu taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin yarısından sorumlu tutulur. Ayrıca bu taraf lehine Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi'ne göre belirlenen vekalet ücretinin yarısına hükmedilir. Her iki tarafın da ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona eren arabuluculuk faaliyeti üzerine açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılacaktır.
Taraflar davet sonrasında gerçekleştirilen ilk oturumda tüm görüşmelerin ve arabuluculuk görüşmeleri ile sunulan bilgi ve belgelerin gizlilik koruması altında olmasının güvencesi ve tarafsız konumda olan uzman arabulucunun yardımıyla karşılıklı olarak müzakere ederek ortak bir çözüm yolu bulmanın yollarını arayacaktır.
Arabuluculuk oturumları tüm uyuşmazlık taraflarının katılımıyla ortak oturumlar şeklinde yürütülebilirken, arabulucunun çözüme ulaşmada faydalı olacağını düşünmesi yahut tarafların talep etmesi halinde uyuşmazlık tarafları ile ayrı ayrı özel oturumlar yapılması suretiyle de yürütülebilecektir. Arabuluculuk sürecinin en temel özelliklerinden biri, olası bir mahkeme sürecinden farklı olarak esnek olmasıdır. Bu nedenle gerekli olması halinde birden çok oturum yapılması da mümkün olabilmektedir.
Arabuluculuk süreci 7036 sayılı Kanun uyarınca arabulucunun görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırılır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir.
Müzakereler sonucunda tarafların uzlaşı sağlaması durumunda arabulucunun da desteğiyle tüm anlaşma koşullarını içeren bir arabuluculuk anlaşma belgesi düzenlenerek taraflarca imzalanarak süreç anlaşma şeklinde sonuçlandırılır. Düzenlenen bu arabuluculuk anlaşma belgesi yetkili Sulh hukuk Mahkemesi’nden alınacak icra edilebilirlik şerhi neticesinde mahkeme ilamı niteliğinde bir belge hükmünde olacaktır. Taraflar, avukatları ve arabulucunun tümünün birlikte imzasını taşıyan anlaşma belgeleri ise herhangi bir icra edilebilirlik şerhi alınmasına gerek olmaksızın ilam niteliğinde belge hükmünde olacaktır.
Tarafların arabuluculuk görüşmeleri neticesinde anlaşamaması halinde ise, arabulucu tarafından düzenlenecek son tutanak ile süreç sona erdirilecek ve son tutanak tarihinden itibaren ilgili hak düşürücü ve/veya zamanaşımı süreler dahilinde taraflar İş Mahkemesi’nde dava açabileceklerdir.
14 Mart 2023 tarihi itibariyle T.C. Adalet Bakanlığı tarafından açıklanan istatistiki verilere göre; iş uyuşmazlıklarında müzakeresi tamamlanan 1 milyon 656 bin 25 dosyadan 924 bin 127’si ortalama 10 gün gibi kısa bir sürede anlaşma ile sonuçlanmış ve başarı oranı yüzde 56 olarak tespit edilmiştir (1). Bu bağlamda mahkemelerde zaman içerisinde gittikçe artan dava yükü sebebiyle yıllar süren yargılama aşamaları ile muhatap olmaksızın tarafların en etkin ve hızlı şekilde çözüme ulaşması için arabuluculuk kurumunun katkısı oldukça büyüktür.
Dipnotlar:
(1) https://www.adalet.gov.tr/arabuluculuk-dosya-sayisi-4-milyonu-asti (Çevrimiçi 06.11.2024)
Yazar: Uzm. Arb. Zeynep HUŞ İŞGÖREN
--------------------------------------------------------------